Lễ hội Kate của người Chăm có gì đặc sắc

Lễ hội Kate của người Chăm là lễ hội truyền thống lớn nhất và quan trọng nhất của đồng bào Chăm theo đạo Bà La Môn. Đối với du khách, Katê không chỉ là một sự kiện tâm linh mà còn là cơ hội hiếm có để đắm mình vào một nền văn hóa cổ kính, rực rỡ và đầy màu sắc.

Nguồn gốc lễ hội Kate của người Chăm

Nguồn gốc tên gọi

• Katê có nguồn gốc từ từ Kattika trong tiếng Phạn (Ấn Độ) hoặc Katik của người Hindu.
• Ý nghĩa hẹp: Dịch theo nghĩa đen là “lễ cúng vào tháng 7” theo lịch Chăm (tức là khoảng tháng 9 hoặc tháng 10 Dương lịch).
• Ý nghĩa rộng: Chỉ lễ hội lớn được tổ chức để tưởng nhớ và cúng tế.

Sự ảnh hưởng của tín ngưỡng

Katê là một lễ hội mang tính tổng hợp, thể hiện rõ sự dung hợp giữa nhiều yếu tố tín ngưỡng:

• Bà La Môn Giáo (Ấn Độ): Đây là nền tảng cốt lõi của lễ hội. Katê được tổ chức để thờ cúng các vị thần Ấn Độ giáo, đặc biệt là Thần Shiva (một trong ba vị thần tối cao của Hindu giáo), người được người Chăm tôn thờ dưới tên gọi là Pô Inư Nưgar (Mẹ Xứ Sở) hoặc qua các biểu tượng Linga – Yoni.
• Tín ngưỡng Bản địa Chăm: Lễ hội còn là dịp để tôn vinh các vị vua, anh hùng dân tộc và Nữ thần có công lớn trong lịch sử Champa (như Vua Pô Klong Garai, Vua Pô Rômê) đã được phong thần.
• Tưởng nhớ Tổ tiên: Đây là ý nghĩa dân gian quan trọng nhất, Katê là dịp để con cháu báo hiếu, tưởng nhớ ông bà, tổ tiên đã khuất và cầu mong sự phù hộ.

Thời điểm xuất hiện theo giả thuyết

Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng Lễ hội Katê như chúng ta thấy ngày nay không phải là lễ nghi có từ thời kỳ đầu của Vương quốc Champa (trước thế kỷ XV), mà có khả năng xuất hiện muộn hơn, chủ yếu ở khu vực Nam Champa (Ninh Thuận, Bình Thuận).

• Các nghi lễ cổ xưa của Champa thời kỳ hưng thịnh (trước thế kỷ XV) chủ yếu do vua và quý tộc tổ chức, tập trung thờ Thần Shiva và các thần Ấn Độ khác, và có tính chất khác biệt với Katê hiện tại.
• Katê ngày nay được cho là đã phát triển mạnh mẽ và trở thành lễ hội quan trọng nhất của cộng đồng Chăm Bà La Môn (Chăm Ahier) từ khoảng sau thế kỷ XV, khi vương quốc Champa suy tàn và các vị thần bản địa được tôn vinh.

Mục đích hình thành

Lễ hội Katê ra đời và được duy trì với nhiều mục đích song song:

• Tâm linh và Tôn giáo: Bày tỏ lòng tôn kính với các vị thần linh đã bảo vệ đất nước, vùng đất.
• Nông nghiệp: Được tổ chức vào thời điểm giao mùa (sau khi thu hoạch và chuẩn bị vào vụ mới), mang ý nghĩa cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.
• Văn hóa và Cộng đồng: Gìn giữ bản sắc văn hóa Chăm, là dịp để các thành viên gia đình, dòng tộc và cộng đồng làng Chăm đoàn tụ, gắn kết và bày tỏ lòng biết ơn đối với tiền nhân.

Ngày nay, Katê đã trở thành một biểu tượng văn hóa của người Chăm tại Việt Nam và được nhà nước công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.

Các hoạt động chính diễn ra trong lễ hội Kate của người Chăm

Các nghi lễ chính thức của lễ hội được diễn ra tại tháp Po Klong Garai (tỉnh Ninh Thuận cũ nay là tỉnh Khánh Hoà).

Phần nghi lễ chính

Các nghi lễ thường được thực hiện bởi Hội đồng Sư cả Chăm Bà La Môn, các vị chức sắc tôn giáo (Paséh) và người giữ đền (Ông Từ).

Lễ Rước Y Trang (Nghi lễ Khởi đầu)

• Ý nghĩa: Đây là nghi lễ quan trọng và thu hút nhất, tượng trưng cho việc cung nghinh thần linh (vua Pô Klong Garai) về tháp để chứng giám và ban phước lành cho con cháu.
• Hoạt động: Trang phục truyền thống của vua (Y trang) được cất giữ cẩn thận tại một gia đình người Raglai (một tộc người anh em) hoặc chức sắc Chăm. Đoàn người sẽ rước y trang từ làng về chân tháp.
• Không khí: Nghi lễ diễn ra trang trọng với sự hộ tống của các chức sắc, người dân và khách hành hương, cùng với tiếng trống Paranưng và kèn Saranai vang vọng.

Lễ Mở Cửa Tháp

• Ý nghĩa: Xin phép thần linh để mở cửa tháp chính, chuẩn bị cho các nghi thức thờ cúng bên trong.
• Hoạt động: Các chức sắc thực hiện nghi lễ cúng tại cửa tháp, sử dụng lễ vật và bài khấn cổ truyền.

Lễ Tắm và Mặc Y Trang Mới

• Ý nghĩa: Làm sạch, tôn vinh và thay áo mới cho tượng/biểu tượng thần linh (thường là Mukhalinga hoặc Linga – Yoni bên trong tháp), cầu mong sự tái sinh và phồn thịnh.
• Hoạt động: Chức sắc mang các lễ vật như nước hoa, nước thánh, sữa để thực hiện nghi thức tắm biểu tượng thần một cách bí mật và linh thiêng. Sau đó, y trang mới được rước vào để mặc cho tượng thần.

Lễ Đại Cúng Katê Chính Thức

• Ý nghĩa: Là nghi lễ trung tâm, dâng hiến những lễ vật tốt nhất để tạ ơn thần linh và tổ tiên, cầu xin một năm mới an lành, mưa thuận gió hòa và mùa màng bội thu.
• Hoạt động: Các chức sắc thực hiện nghi thức cúng với các lễ vật trang trọng như:
  • Thịt dê hoặc bò (đã được làm sạch theo nghi thức tôn giáo).
  • Bánh gừng (Akha-thut) và các loại bánh truyền thống khác.
  • Rượu cần hoặc rượu trắng.

Lễ Cầu An và Kết Thúc Phần Lễ

• Ý nghĩa: Sau khi cúng tế, các chức sắc thực hiện nghi thức cầu an cho toàn thể cộng đồng và du khách.
• Hoạt động: Hồi chuông và tiếng kèn vang lên, báo hiệu phần lễ tại tháp đã hoàn thành.

Phần hội

Sau khi phần lễ tại tháp kết thúc, không khí lễ hội chuyển sang náo nhiệt và sôi động hơn ở chân tháp và trong các làng Chăm.

Địa điểm	Hoạt động chính	Nội dung chi tiết
Dưới chân Tháp	1. Múa và Ca nhạc truyền thống	Biểu diễn văn nghệ quần chúng với các điệu múa quạt, múa đội nước, múa Siva do các đội văn nghệ làng thực hiện. Âm nhạc dân gian Chăm vang lên sôi nổi.
	2. Trò chơi dân gian	Tổ chức các trò chơi thu hút cộng đồng như thi đấu thể thao, kéo co, đấu vật, và các trò chơi khác.
Tại làng Chăm (Palei)	1. Lễ cúng Thần làng	Tổ chức cúng tế tại nhà làng (Sang Palei) để tưởng nhớ Thần làng và các vị có công với làng.
	2. Giao lưu văn hóa	Cả làng cùng nhau ăn uống cộng cảm (thường là thịt bò, thịt dê), tạo sự gắn kết.

Kết thúc lễ hội Kate của người Chăm

Phần kết thúc của lễ hội Kate của người Chăm sẽ được diễn ra tại từng gia đình và dòng tộc. Hoạt động này có thể kéo dài luân phiên trong suốt tháng 7 theo Chăm lịch.

Địa điểm	Hoạt động chính	Nội dung chi tiết
Tại gia đình	1. Lễ Tưởng nhớ Tổ tiên	Gia đình sắm lễ vật và làm lễ cúng tại nhà để tưởng nhớ ông bà, tổ tiên, cầu xin tổ tiên phù hộ cho con cháu được bình an, mạnh khỏe và làm ăn phát đạt.
	2. Đoàn tụ Gia đình	Các thành viên trong dòng tộc, dù ở xa, cũng sẽ trở về nhà để sum họp, thăm hỏi và chúc tụng lẫn nhau. Đây được coi là “Tết” thực sự của người Chăm Bà La Môn.

Lịch trình gợi ý khám phá lễ hội Kate của người Chăm

Lễ hội Katê thường diễn ra trong 3 ngày, đi từ không gian linh thiêng của tháp về đến từng gia đình. Thời gian chính xác sẽ căn cứ vào lịch Chăm (ngày 1/7 Chăm lịch), thường rơi vào cuối tháng 9 hoặc đầu tháng 10 Dương lịch.

Dưới đây là lịch trình dự kiến dựa trên các năm gần nhất (Katê 2025 được tổ chức khoảng từ ngày 20/10 – 25/10/2025):

Giai đoạn	Thời gian (Dự kiến)	Địa điểm Chính	Hoạt động Trải nghiệm Quan trọng
Giai đoạn 1: Lễ tại Tháp (Linh Thiêng)	Khoảng 20/10 – 22/10/2025	Tháp Pô Klong Garai (Ninh Thuận), Tháp Pô Sah Inư (Bình Thuận/Lâm Đồng), Đền Pô Rômê (Ninh Thuận)	Nghi thức Rước Y trang Thần: Xem đoàn rước trang phục thần linh lên tháp trong không khí trang nghiêm, có âm thanh của trống Paranưng và kèn Saranai.
Giai đoạn 2: Lễ tại Làng (Cộng Đồng)	Ngày tiếp theo sau lễ tại tháp	Nhà Làng (Palei), sân vận động làng Chăm	Xem các chương trình ca múa nhạc truyền thống, múa quạt, múa đội nước, giao lưu văn nghệ, thể thao.
Giai đoạn 3: Lễ tại Nhà (Gia Đình)	Các ngày sau đó	Gia đình người Chăm Bà La Môn	Tham gia “Tết” thực sự: Được mời tham dự lễ cúng gia tiên, quây quần cùng gia đình, thưởng thức ẩm thực truyền thống.

Các món ăn truyền thống có thể thưởng thức dịp lễ Kate

Ẩm thực là một phần không thể thiếu của Katê, thể hiện lòng thành kính và sự sung túc.

Bánh Gừng (Akha-thut):

• Đặc điểm: Bánh có hình dáng giống củ gừng nhưng không có vị gừng, được làm từ bột gạo nếp và đường, sau đó chiên giòn.
• Ý nghĩa: Tượng trưng cho sự gắn kết keo sơn, bền chặt của cộng đồng và gia đình. Đây là món bánh không thể thiếu trên mâm cúng.

Bánh Cà Xăm (Goh Caxam):

• Đặc điểm: Tương tự như bánh ít trần miền Nam, làm từ bột nếp, nhân đậu xanh hoặc tôm thịt, gói bằng lá chuối.

• Ý nghĩa: Là món bánh truyền thống để dâng cúng tổ tiên và chiêu đãi khách quý.

Cà Ri Dê/Bò (Tathak):

• Đặc điểm: Món cà ri đặc trưng, thường dùng thịt dê hoặc bò, nấu cùng nhiều loại gia vị bản địa, có hương vị đậm đà.

• Ý nghĩa: Là món ăn thịnh soạn nhất trong mâm cỗ, thể hiện sự giàu có và sung túc, thường dùng để đãi khách quý và chức sắc.

Cơm Lam và Xôi Lạc (Pak Rô):

• Đặc điểm: Gạo nếp được nấu chín trong ống tre hoặc lá chuối, mang hương vị tự nhiên của núi rừng.
• Ý nghĩa: Tượng trưng cho sản vật dồi dào của núi rừng và nương rẫy, dâng cúng để cầu mong mùa màng bội thu.

Những điều cần biết khi dự lễ hội Kate của người Chăm

Trang Phục Lịch Sự và Tôn Trọng

Đây là một lễ hội tôn giáo và tâm linh, vì vậy việc ăn mặc lịch sự là bắt buộc, đặc biệt khi vào khu vực đền tháp.

Khu vực	Yêu cầu Trang phục	Lưu ý Quan trọng
Khu vực Đền Tháp (Phần Lễ)	Lịch sự, kín đáo. Nên mặc quần dài, váy/đầm dài quá gối, áo có tay (không hở vai, hở ngực).	Tuyệt đối không mặc đồ hở hang, quá ngắn (quần short, áo hai dây, váy mini). Trang phục tối màu hoặc màu trắng thường được ưu tiên để thể hiện sự trang nghiêm.
Khu vực Làng/Gia đình (Phần Hội)	Thoải mái, nhưng vẫn giữ sự lịch sự cơ bản.	Bạn có thể thử mặc trang phục truyền thống Chăm (khăn đội đầu, áo dài Chăm) để hòa mình vào không khí lễ hội (có thể thuê hoặc mua tại làng nghề Chăm).
Tránh	Mũ nón, giày dép trong khuôn viên cúng tế chính.	Khi vào bên trong tháp hoặc khu vực hành lễ, bạn cần cởi mũ và giày dép.

Chuẩn Bị Kiến Thức Văn Hóa và Nghi Lễ

• Tôn trọng Nghi thức: Không chen lấn, đi lại trong lúc các chức sắc đang thực hiện nghi lễ cúng bái. Giữ im lặng hoặc nói chuyện nhỏ nhẹ.
• Chụp ảnh: Hỏi ý kiến trước khi chụp ảnh người dân, đặc biệt là các chức sắc tôn giáo hoặc các khu vực linh thiêng.
• Quan sát và Học hỏi: Lễ hội là nơi thể hiện tín ngưỡng. Hãy quan sát và tìm hiểu ý nghĩa của từng hoạt động như rước y trang, múa thiêng.

Chuẩn Bị Cá Nhân

• Kem chống nắng, mũ: Vùng đất Ninh Thuận/Bình Thuận rất nắng và khô nóng, đặc biệt là khu vực đền tháp lộ thiên.
• Nước uống: Mang theo nước uống cá nhân để tránh mất nước.
• Tiền mặt: Nên có sẵn một ít tiền mặt để mua sắm các sản phẩm thủ công truyền thống tại khu vực lễ hội (làng nghề gốm Bàu Trúc, dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp).

Lời khuyên đặc biệt: Nếu được mời về nhà dân dự “Katê Gia đình” (phần cuối của lễ hội), hãy nhận lời một cách lịch sự, đó là một vinh dự và là cơ hội để bạn hiểu sâu hơn về lòng hiếu khách của người Chăm.

Thông tin tham khảo thêm

• Tác giả: https://nguyenthanhcong.name.vn

• Cẩm Nang Du Lịch
• Cách Đăng Ký Tài Khoản